Fenotip Nedir

İncelenen bir karakter yada karekterler içinde bir organizmanın görünüşü onun fenotipini oluşturur. Fenotip genel olarak açıklayıcı bir kelime veya ifade ile belirtilir. Öte yandan bir bireyin genetik içeriği ise onun genotipidir ve genel olarak herhangi bir alfabe harfleri yada uygun sembollerle gösterilir. Bu örnekde derin kıvrımlı yaprak kenarı ve düz kıvrımsız yaprak kenarı fenotip, DD, dd, D ve d sembolleri ise sırasıyla somatik ve gametik genotipdir.

Bir bireyin fenotipi her zaman var-yok şeklinde kesin ifade edilmeyebilir bazen çevre koşulları değiştirilebilir. Mesela yükseklik gibi genetik olarak belirlenen kantitatif özellikler (Bir gen çiftinin rol oynadığı boy kalıtımı hariç) birçok bitkide ve bu arada insanlarda çok sayıda genden etkilenmektedir. Böyle özelliklerde uzun ve kısalık derecesi bakımından varyasyon görülür.

Genellikle ortalama etrafında dalgalanma gösteren bu varyasyonun kontrollu deneylerle çevre koşullarından ileri geldiği gösterilebilmektedir. Diğer bir deyişle Genotip, bir bireyin düşebileceği fenotipik değişim aralığını belirler. Bu olgu reaksiyon normu olarak ifade edilmektedir. Diğer bir değişle aynı yumurta ikizleri aynı genotipte olmalarına karşın farklı beslendiklerinde farklı uzunlukta olabilir. işte kalıtsal yapının çevre koşullarına göre gösterdiği değişim aralığına reaksiyon normu denir. Bazı çevre koşullarında belli bir genotipin kendini hiç göstermemesi de mümkündür. Bu kavrama arılarda bir örnek verebiliriz. Arılarda ana arı ve işçi arı cinsiyet kromozomları bakımından da aynı genotipde olmasına karşın ana arı farklı beslendiğinden işçi arıdan daha iridir.

Fenotip fizyolojik bir niteliktede olabilir ve bu takdirde yalnız biyokimyasal yolla gözlenebilir şekilde olabilir. Bu sebeble fenotipin en yalın tarifi bir ferdin herhangi bir şekil ve suretle ifade edilebilen özelliği şeklindedir.
Bazen bir genin birden çok özelliğide kontrol etmesi mümkündür. Bu olguya pleotropi denir. Dominant bir gen hiçbir zaman bütün bireylerde aynı kuvvetle etkisini göstermez. Bir genin, etkisinin fenotipte ortaya çıkma oranını Penetrans (Etkinlik) denir. Bir genin diğer dominant genlere komşu genlerle olan ilişkisi (Pozisyon etkisi) sonucu Penetrans (Etkinlik) oluşur. Bu işlemdede çevre şartları da rol oynar. Bir genin yada gen kombinasyonunun fenotipte kendini gösterme sıklığına etkinlik denir.

Etkinlik bir allel geni taşıyan, genotipler içinde beklenen fenotipleri gösterenlerin oranı ile ölçülür. Etkinliği % 0 ile % 100 arasında değişir. Mesela 100 heterozigot bireyden (Aa) 70'inde A dominant geni etkisini gösteriyorsa (A) geninin etkinliği % 70'dir. Etkinlik derecesi ise (Ekspresıvıte) mutant bir genin değişik mutant bireylerde kendini fenotipik olarak ortaya koyma derecesi diğer bir değişle bir genin belirtisinin bireyden bireye değişkenlik göstermesidir. Yani etkin bir genin oluşturduğu etkinin derecesine ekspressıvıte sözgelişi çok parmaklılık sol elde etkin sol elde etkin olmayabilir. Yada ayakta etkin elde etkin olmayabilir.